Na današnji dan, 10. septembra 1937. godine, od snajperskog metka u španskom gradiću Belčita poginuo je Beranac Vukašin Radunović, svršeni student Filozofskog fakulteta u Beogradu i nesuđeni doktor nauka sa Sorbone, čiji se neodbranjeni doktorski rad i danas čuva u vitrinama ove pariške metropole znanja. Pored tople studentske sobe u francuskoj prijestonici, šetnji Monmartrom i stidljivih pogleda mladih Parižanki, izabrao je rovove Belčite iz kojih se borio za oslobođenje Španije od generala Franka i gušenje aveti fašizma koja je još u povojima prijetila da sa Trećim Rajhom i Musolinijevom Italijom zapali čitav svijet.
Toga dana iz jednog od snajperskih gnijezda i osmatračnica Belčite smrtonosni hitac pogodio je njegovog ratnog druga i kolegu sa studija, Slovenca sa kojim je dijelio ideje slobode u studentskim sobama grada svjetlosti. Na njegov prvi i posljednji jauk, iz susjednog rova istrčao je Peko Dapčević u čijem tijelu je, sa lakšim posljedicama, završio drugi snajperski metak Frankovog vjernog Kerbera. Vukašin se nakon toga mahinalno uspravio i krenuo da pomogne obojici ali je treći Kerberov metak bio kobno precizan i u dvadesetšestoj godini zauvijek prekinuo jednu mladost koju je zalelujao i razlistao razvigor sa Komova na širokoj beranskoj ulici u dolini Lima.
Mladić iz Budimlje, prepun znanja i naprednih ideja, ostao je da leži u rovovima Belčite prekriven preko glave probušenim i krvavim šinjelom Peka Dapčevića, kome je samo ostalo da žali što je njegov prijatelj odbacio savjet Ernesta Hemingveja da se povuče u pozadinu, pa da odatle svojim znanjem i idejama vodi mnogo efikasniju bitku za slobodnu Evropu. I dok mu je krvavom rukom milovao kosu, kao prkosni eho beranske mladosti rovovima je odjekivao Vukašinov odgovor Hemingveju: „Ne! Da sam to htio, mogao sam i iz Pariza!“
Sorbona i Berane ostali su tako bez još jednog mladog intelektualca. Španski građanski rat odnio ih je na desetine. Ali, kao što to obično biva, Franko je ipak pobijedio a njegovi ratni saveznici iz Trećag Rajha i Osovine plamenom iz Belčite zapalili su Evropu i sa bakljama fašizma stigli čak do Budimlje i Berana.
U žarištu odakle je krenula, vatrena stihija je ugašena nakon četvorogodišnje intervencije vatrogasnih jedinica čitavog naprednog svijeta, ali vatreni jezici fašizma i danas vrcaju intelektualnim i duhovnim pustahijama Vukašinove domovine. Zato intelektualci njegovog kalibra ovdje nikada nisu ni bili na cijeni.
Decenijama nakon njegove smrti nesuđenog budimljanskog doktora filozofije sa Sorbone potisnule su u zaborav nacionalne vođe sa doktoratima i diplomama univerzitetskih fri šopova Balkana, koji su svojim znanjem i umijećem deklasirali budućnost Vukašinove domovine, a odmah potom i njenu prošlost. Balkanom danas dominiraju intelektualne veličine koje su svojim ulaskom u institucije sistema prvi put prešle demarkacionu liniju iza prodavnice mješovite robe i samouvjereno zakoračili u svijet politike, zahvaljujući bratstvenicima po grantu koji njime već duže vrijeme suvereno vladaju. Odmah su sproveli racije nad inteligencijom i čistke njihovih ideja i imovine, a zatim revidirali i ustoličili potpuno novo shvatanje Vukašinovih ideala.
Savjeti starog Hemingveja, nažalost, nijesu urodili plodom. Vukašin je na današnji dan 1937. godine zbog ideje univerzalne slobode ostavio mladost u Belčiti i nikad se više nije vratio u Berane i Budimlju, a general Francisko Franko doživio je duboku starost i umro 1975. u osamdesettrećoj, kao jedini fašistički diktator koji je i nakon Drugog svjetskog rata zadržao tron i vladao Španijom punih 30 godina po njegovom završetku. Kažu da je bio dobar i Španiji i Americi i Evropi... Moguće. Tako to obično biva u politici još od najznačajnijeg otkrića drevnih Feničana.
Vukašina Radunovića nema punu 81 godinu a generalisimusa Franka svega 43. Ni Ernesta Hemingveja odavno više nema, ali i bez njega svi mi na ovim prostorima savršeno dobro znamo za kim zvono zvoni. Rikošet četvrtog metka iz Belčite putuje kroz vrijeme i danas ponovo zloslutno fijuče nad Balkanom, a svaka uzdignuta glava potencijalna je njegova meta.
Koncentrični krugovi istorije se odbijaju od zidova balkanskih utvrđenja i kao eho neprestano ponavljaju. Na fonu naci(onalsocijali)stičke frankofonije i mušici ovdašnjih intelektualnih snajperista čitava Vukašinova domovina ponovo čami u hladnim rovovima Belčite.
Tekst objavljen u 8. broju časopisa "Nova Sloboda"
