Prošlost beranskog kraja je, pored nekih valjanih prikaza njenih pojedinih perioda, u dosta slučajeva, sasvim pogrešno predstavljana javnosti, a takva slika je, na žalost, stigla i do knjiga, raznih stručnih, ali i običnih tekstova, i to kako u pisanom, štampanom, tako i u elektronskom obliku!
Pored toga, iako se možemo podičiti da smo prava arheološka riznica, ipak je premalo od onoga što je kod nas pronađeno i predstavljeno javnosti!
U većini takvog poimanja naše prošlosti nijesu previše stručno odvojeni nalazi koje su ostavili drugi narodi i civilizacije koji su pohodili naše prostore, od onoga što je pripadalo nama, a nijesu riješene, na naučni način, ni mnoge ostale zagonetke!
Eto, iako je današnje Berane, kao nekakvo naselje počelo da se gradi na izmaku devetnaestog vijeka, podalje od nešto prije sagrađenog vojnog utvrđenja, ostala su razna pogrešna tumačenja o njegovom nastanku, neka od njih zaboravljajući i jednu izuzetno važnu činjenicu - varoš je svoj evropski oblik, sa širokim bulevarskim ulicama i građevinama, sasvim različitim od zatečenih udžerica i potleušica, dobila tek nakon 1912. godine, poslije naše veličanstvene pobjede nad znatno brojčano, a i u pogledu naoružanja jačom, turskom vojskom, a tada se i glavna ulica razvila iz prethodnog pijačnog prostora-trga. I ne treba nikako smetnuti s uma - i to što je izgrađeno za vrijeme turske vladavine izgradili su naši majstori i zidari, kao i narod, i niko drugi, i to, naravno, kulukom! I još nešto što je veoma važno, a što se uporno prećutkuje - većina stanovnika varoši Berana, iz turskog vremena, a okolno i da ne spominjemo, bili su hrišćani-pravoslavci. Da je to tačno postoji i neoborivi dokaz - dokument Austrougurskog komesarijata iz Pljevalja, iz 1903. godine!
Kao nekakav prirodni sled tih brojnih pogrešnih shvatanja je i zlonamjerna i proračunata tvrdnja da je naziv Berane turskog porijekla! Po navodima istoričara i istraživača, koji tako pišu i govore, proizlazi da je riječ Berane nastala do turske kovanice bir-han, što bi značilo jedna kuća, jedna krčma. Da bi zabuna bila još veća, mnogi se u svojim radovima, a i u primjedbama, pozivaju i na akademika Milisava V. Lutovca, našeg zemljaka, vrsnog stručnjaka, saradnika proslavljenog Jovana Cvijića, koji je studije okončao u Beogradu, inače, dvostrukog doktora nauka, koji je svoju drugu doktorsku tezu odbranio na Sorboni. Svi oni tvrde da je, upravo, on napisao da je Berane riječ turskog porijekla, i da je nastala od spomenutog "bir-hana“.
Krajnje je vrijeme da tu zabludu i neistinu odbacimo, kao i one o nebrojenim navodnim "turcizmima“ u našem jeziku, a koji su čiste naše riječi koje su Turci uzeli od nas, kao što su uzeli i mnogo čega drugog. U svom djelu "Ivangradska (beranska) kotlina, regionalno-geografska ispitavanja“, koje do sada niko nije nadmašio, iako je objavljeno 1957. godine, akademik Lutovac je, na strani 117, u dodatku ispod, pod brojem 23, napisao: "Novoosnovani grad dobio je ime po susednom selu Beranima, koje se pominje još u XVII veku. Ovo ime sela Berane ne potiče od turske reči bir han, što znači jedna kuća, nego od ličnog imena Beran ili Berko“. To je nepobitan dokaz o mišljenju jednog uvaženog naučnika i svako pogrešno predstavljanje njegovih tvrdnji i bilo kakva zloupotreba je za svaku osudu!
U svakom slučaju, Berane je čisti slovenski naziv, a da li je nastao od vlastitog imena ili od toga što se na tom mjestu birao župan, vrhovni žrec ili knez i nije toliko sada ni važno! Važnije od svega je da ne dozvolimo da nam istoriju kroje pojedini dežurni istoričari ili priučeni istraživači, čija se učenja zasnivaju na proizvoljnostima i nečijim naredbama, a zarad titula ili nekakve materijalne dobiti koje se prilivaju i iz kasa posebnih službi zemalja kojima su takva i slična razmišljanja u interesu.
Turci su u beransku dolinu stigli tek u drugoj polovini petnaestog vijeka, uz osvajanje ili predaju srpske starostavne utvrde i naselja Bihor grada, a tokom vladavine, koja je trajala do 1912. godine, doživjeli su dosta gubitaka u ljudstvu, da bi, na kraju, bili strahovito poraženi i nadaleko prognani!
No, eto, Turci, iako jedno vrijeme pripadnici moćne svjetske carevine, što niko i ne može opovrgnuti, nijesu mijenjali zatečene toponime, hidronime i oronime, kao ni imena stanovništva, koja su, kako tako, sačuvali od zaborava u svojim haračkim spiskovima. U knjizi ,,Balkan muharebati tesaviri“, albumu fotografija, u fototipskom izdanju iz 2012. godine, objavljenom u Istanbulu, koje je priredio Mehmet Ruyan Soydan, prikazane su stare slike, pretežno iz vremena balkanskih ratova, sa područja Grčke, Srbije, Bugarske i Crne Gore, sa objašnjenjima na staroturskom, novoturskom i francuskom jeziku. Objavljena je i navodna fotografija Berana, ali, je, po svemu sudeći, u pitanju greška. No, to i nije toliko bitno, koliko je važno da ispod te fotografije ne piše "Birhan“, nego Berane!
U bihorskom kraju, koji je pretežno naseljen stanovništvom muslimanske vjeroispovijesti, naravno, našeg porijekla, ma koliko se neki od njih trudili da dokažu suprotno, gotovo svi toponimi, hidronimi i oronimi su slovenskog oblika.
Bilo bi potrebno, što hitnije, napraviti još jedan vjerodostojan zapis svega toga, od strane istinitih istraživača, arheologa, istoričara, lingvista, da bi se spriječila razna preimenovanja, koja su, na žalost, već vidna u nekim drugim krajevima i to ne mnogo udaljenim od nas!
Naziv Berane, naš slovenski, srpski, kako god hoćete i kako vam drago, opstao je i u nemirno doba turske carevine, i, uopšte, im nije smetao, ali je zato zasmetao komunistima, čija vladavina još traje. Oni su jula 1949. službenim proglasom, naziv Berane izbacili iz upotrebe! I tako je bilo sve do marta 1992. godine, kada mu je nanovo udahnut život!
Toponim Berane koji je dolebdio iz iskonske prošlosti i opstao kroz vjekove, neuništiv je, a oni koji su pokušali da ga potru, kao i dio naše prošlosti, zaboravili su samo jedno, a to je da promijene i nazive neolitskog nalazišta Beran-krš i starog naselja Beranselo!
Zato svi treba da zapamte i shvate, jednom za svagda - Berane je Berane!
Milija Pajković
April 2017. godine
