Nakon parlamentarnih izbora održanih 30. avgusta, jasne su dvije stvari- da dosadašnja opozicija, koja je nastupila u tri kolone, ima potrebnu većinu od 41. poslanika neophodnu za formiranje Vlade i da je Demokratska partija socijalista (DPS), nakon trodecenijskog upravljanja zemljom doživjela težak poraz i seli se u opoziciju.
Poraz DPS-a ne treba gledati samo kroz prizmu broja osvojenih mandata, već, prije svega, kroz nominalne cifre broja bivših glasača te Partije koji su joj okrenuli leđa. Jer, DPS je nekad morao izgubiti izbornu utakmicu. Samo po sebi, to, za birače te partije toliko, i ne treba da bude strašno. Iz tog razloga- smjenjivosti vlasti, i postoje izbori i višestranačje. Pravi problem za DPS predstavlja to, što su Partiju masovnije počeli da napuštaju i sopstveni birači!
Koliko je slika DPS-a „istrošena“, najbolje pokazuju izborni brojevi sa ovogodišnjih izbora i njihovo poređenje s rezultatima na prethodnim parlamentarnim izborima, održanim u oktobru 2016. godine.
Na parlamentarnim izborima održanim 30. avgusta listu DPS-a, na kojoj je nastupila i Liberalna partija (LP), je podržalo 143.548 građana ili, u procentima, 35, 06% birača, što predstavlja najslabiji rezultat partije na čijem je čelu Milo Đukanović- predsjednik Crne Gore. Prvi put se desilo da je najjača partija sa podrškom pala ispod 40% i to je glavni razlog što, danas, nije u mogućnosti da sa „tradicionalnim koalicionim partnerima“, kako iz DPS-a nazivaju stranke manjina, formira novu većinu.
Na ove izbore je izašlo oko 30- tak hiljada birača više nego prije četiri godine- 413.954 u odnosu na 382.706 onih koji su glasali 2016. godine. Takvim, masovnim izlaskom na birališta, građani su „ugrozili“ referendumski broj onih koji su 2006. godine glasali o nezavisnosti Crne Gore. Tada je, 21. maja 2006. godine, da podsjetimo, 419.240 glasača odlučivalo o državno-pravnom statusu. Ili, samo 5286 više od broja onih koji su 30. avgusta odlučivali o partijama i koalicionim listama koje će formirati buduću Vladu i rukovoditi daljim razvojem zemlje! A, zahvaljujući upravo DPS-u i izglasavanju spornog Zakona o slobodi vjeroispovijesti, ovi izbori su predstavljali svojevrstan referendum. I na njemu, DPS nije prošao kao prije 14. godina. I onako kako su se u toj partiji nadali.
Predizborni inženjering, u vidu biračkih spiskova na kojima je, u pojedinim opštinama, bilo više birača nego stanovnika, kao i korišćenja raspoloživih državnih resursa u vidu zapošljavanja, pritiska na zaposlene u državnoj administraciji i sličnim mogućnostima, ipak, nije uspio da proizvede projektovani rezultat. Jaz između željenog i moguće ostvarivog bio je preširok da bi se premostio već svima dobro poznatim metodama.
Tako je DPS, na izlaznost povećanu za oko 30.000 glasača, osvojio oko 15.000 glasova manje u odnosu na period od prije četiri godine, kada je partiju Mila Đukanovića podržalo 158.000 glasača!
S druge strane, tri koalicione opozicione liste, koje su najavile formiranje nove vlasti imale su skoro nevjerovatno povećanje podrške birača: „Za budućnost Crne Gore“, „Mir je naša nacija“ i „Crno na bijelo“, u odnosu na 2016. godinu, dobile su oko 50.000 glasova podrške više nego prije četiri godine. I, zajedno, osvojile 41. mandat, stvorivši mogućnost da formiraju novu Vladu.
Koalicija „Za budućnost Crne Gore“ koju je dominantno okupio Demokratski front (DF) zadobila je podršku 133.267 građana ili 32,55% izašlih na izbore. Koalicija „Mir je naša nacija“, koju je predvodila Demokrstska Crna Gora“ podržana je sa 51.297 birača ili nešto više od 12,5%, dok je koalicionu listu „Crno na bijelo“, čija je okosnica Građanski pokret URA, glasalo 22.649 birača ili 5,53% onih koji su izašli na izbore.
Ukupno, tri opozicione koalicione liste zadobile su podršku 207.213 glasača. Ako bi se njihov rezultat uporedio sa brojem osvojenih glasova dosadašnje vladajuće koalicije: DPS ( 143.548)- SD (16.769)- BS (16.286)- Albanska lista (6488)- HGI (1106), ispada da je vladajuća koalicija, uz sve već pomenute resurse koje je imala i koristila, osvojila 184.397 glasova, ili, skoro, 23.000 glasova manje u odnosu na tri opozicione liste.
Čak i kada bi se, sada već bivšoj vladajućoj koaliciji, dodali i glasovi ostalih političkih partija, a za koje je Đukanović u izbornoj noći saopštio „da su prirodni koalicioni partneri DPS-a“, rezultat ne bi bio mnogo bolji. U parlament je ušla i lista SDP-a, partije koja je, do podjele 2015. godine, 17 godina predstavljala koalicionog partnera DPS-a, osvojila je 12.839 glasova, a Albanska koalicija „Jednoglasno“ 4.675 glasova.
Šta je razlog pada podrške DPS-u i koko je došlo do nje?
Imajući u vidu iskustvo DPS-a i predsjednika države, Mila Đukanovića, oličeno u trodecenijskom vršenju vlasti, postavlja se logično pitanje gdje je najjača partija u Crnoj Gori pogriješila I, sama, opoziciju izdigla toliko, da ju je, konačno, smijenila sa vlasti. Gdje se DPS “preškartao” u računici pred parlamentarne izbore?
Danas, nije sporno, krucijalnu grešku za poraz na izborima DPS je napravio izglasavajući Zakon o slobodi vjeroispovijesti. Posebno, što je to urađeno u decembru prošle godine, u već započetoj izbornoj godini, kada se izbjegavaju donositi i mnogo lakši zakoni od pomenutog za koji se znalo da će, dodatno i na duži period, predstavljati novu podjelu građana. To su, sigurno, znali i svi vodeći ljudi DPS-a, a imajući u vidu da se radi o iskusnim političarima koji su decenijama na značajnim i najisturenijim političkim funkcijama, skoro je nemoguće “da su se preškartali” i preigrali, podcjenjujući snagu Crkve. Iz tog razloga, kao jedini logičan zaključak se nameće da su Zakonom o slobodi vjeroispovijesti pokušali da “zatvore” priču o aferama koje su tokom 2018. i 2019. godine sustizale jedna drugu. Posebno, čuvenu “Kovertu”. I uspjeli su u tome. Vjerovatno da su u DPS-u znali da će usvajanjem zakona homogenizovati sve one koji su vjernici Crkve, ali su se nadali da će homogenizovati i sopstveno biračko tijelo. Očekivali su da će “eventualni protesti trajati dva- tri dana”, i tako su otvorili “rat” sa Srpskom pravoslavnom crkvom, protivnikom za kojeg se znalo da je DPS ne može pobijediti.
Višemjesečno održavanje litija koje su uslijedile kao odgovor na usvojeni sporni zakon, žestoko je uzdrmalo vladajuću partiju čiji su brojni članovi viđani kako šetaju sa nezadovoljnim vjernicima. Da su se prevarili u procjeni i da su uvidjeli da, “napadajući” Crkvu, gube političku utakmicu, iz DPS-a su dva puta demonstrirali. Prvo, ponudom da se implementacija zakona “zamrzne”, a potom, tri dana pred raspisivanje izbora, i ponudom Crkvi da država, umjesto Mitropolije i eparhija prisutnih na teritoriji Crne Gore, dokazuje vlasništvo nad imovinom koja se vodi na ime Crkve, kao i da se “ u slučaju dokazivanja da je država vlasnik imovine” garantuje da je može koristiti “samo sveštenstvo SPC”. Ne treba zaboraviti da se na glavni razlog rezultatskog posrtanja nadovezivalo i raspirivanje straha od Srbije i Srba, koji su predstavljani kao “četnici”. Na taj način DPS je dodatno homogenizovao opoziciono biračko tijelo.
No, sporni zakon jeste ključni razlog gubitka vlasti DPS-a, ali ne i jedini. Mada su zakonom “zatvorene” afere, stvorena percepcija kod građana o nepotizmu, korupciji, švercu, a potom i propala turistička sezona nijesu išli naruku vladajućoj partiji i njenim “tradicionalnim partnerima” u pokušaju da osvoje još jedan mandat.
Svemu pomenutom, kao i onom o čemu nije bilo riječi, a doprinijelo je rezultatskom padu DPS-a, poput zamora građana trodecenijskom vlašću te partije i koalicija koje je okupljala, treba istaći i samu ulogu opozicionih partija koje su, pokazalo se na kraju, izašle u optimalnom broju kolona za pobjedu.
Naime, optimalno za opoziciju predstavljao je izlazak u tri kolone, umjesto jedne, kako su mnogi smatrali. Da je “sva opozicija” bila na jednoj listi, pitanje je da li bi sinergetski efekat bio takav da DPS bude poražen. Na istoj listi bi se našli kandidati različitih političkih partija, opredjeljenja, ideologija i ne bi mogao da se pokrije kompletan politički prostor. Osim toga, “brkanjem baba i žaba”, hipotetička jedna opoziciona kolona bila bi laka meta medijskih i političkih napada od strane DPS-a. Nastupajući u tri kolone, opozicija je “pokrila” kompletan politički spektar u Crnoj Gori.
Dok je koalicija “Za budućnost Crne Gore”, koju je predvodio Zdravko Krivokapić, čiju osnovu čini Demokratski front (DF), pokrila desno opredijeljeno biračko tijelo, koalicija “Mir je naša nacija” na čelu sa Demokratama Alekse Bečića, predstavljala je izbor onih koji preferiraju centar, dok je koalicija “Crno na bijelo” Dritana Abazovića zadovoljila glasače politička levice. Takvim rasporedom, opozicija je “poklopila” kompletan politički prostor i, takoreći, nije dozvolila “da se prospe ni jedan opozicioni glas”. A, to je, uz masovan izlazak građana na birališta predstavljalo dobitnu opozicionu kombinaciju. I siguran poraz DPS-a!
Beranski debakl DPS-a; Opozicione liste osvojile duplo veći broj glasova
Kako na državnom, DPS je i na lokalnom nivou ostvario loš razultat. Toliko loš da je od podjele te partije (1997. godine) i izbora održanih 1998. rezultat ostvaren na ovogodišnjim parlamentarnim izborima predstavlja najslabiji.
Upoređujući podršku Beranaca toj partiji na izborima održanim 30. avgusta i prije četiri godine, vidi se da je DPS izgubio 1739 glasova. Pad podrške bi bio i veći ako bi se imali u vidu broj glasova koje je na predsjedničkim izborima 2018. godine ostvario Milo Đukanović i iznosio bi skoro čitavih 2000 glasova. Kako nije dobro upoređivati različite nivoe izbora (predsjednički, lokalni, parlamentarni), treba se zadržati kod uporedne analize rezultata samo sa parlamentarnih izbora od prije četiri godine.
Naime, na ovim izborima DPS je u Beranama osvojio 5275 glasova, a prije četiri godine je povjerenje građana zaslužio od 7014 birača. Odnosno, svaki četvrti glasač te partije iz 2016. godine na izborima održanim 30. avgusta podržao je neku od drugih lista. Koje od njih, nije teško pogoditi. Jednoj od tri, koje će, prema najavama ( ovaj tekst se priprema za štampu prije formiranja najavljene koalicione vlasti dosadašnje tri opozicione liste) formirati novu skupštinsku većinu i formirati novu Vladu. Dominantno, vidi se to iz izbornih rezultata, listama partija čije je članstvo, u ogromnom procentu, učestvovalo u litijama i protestovalo protiv Zakona o slobodi vjeroispovijesti, a koje su imale otvorenu podršku Crkve.
Okretanje leđa bivših glasača DPS-a i podrška koju su dali drugim listama, kao i izlazak na birališta dosadašnjih apstinenata, čime je ostvarena ogromna izlaznost, ali i manji broj ljudi koje je DPS uspio da iz dijaspore dovede na izbore, predstavljaju glavni razlog što su liste dosadašnje opozicije ostvarile rekordan broj glasova podrške u Beranama i ostvarile najveću prednost u odnosu na DPS.
Tako se, po prvi put, desilo da jedna opoziciona lista u Beranama dobije više od 10.000 glasova podrške ( Za budućnost Crne Gore- 10.024). Ako pogledamo rezultat dvije koalicione liste: „Za budućnost Crne Gore“ i „Mir je naša nacija“ dobile su, ukupno, podršku 11.510 glasača, odnosno 6.235 glasova više od DPS-a. Napravile su razliku veću nego duplo u odnosu na partiju Mila Đukanovića. Tome, naravno, treba dodati i 235 glasova koje je u Beranama osvojila Koalicija „Crno na bijelo“, za koliko je uvećana prednost opozicionih lista u odnosu na DPS.
Iz tog razloga, treba se zapitati i šta će ostvareni rezultati značiti za sve političke subjekte na beranskom, lokalnom nivou. Prije svega za DPS, kojoj, sigurno, predstoji „veliko spremanje“, ako želi da opstane na nivou jake opozicione partije. Jer, u nekom doglednom vremenu, makar u gradu na Limu, teško da mogu i razmišljati da ponovo budu vladajuća partija.
Tačno je da je za ostvareni katastrofalan rezultat DPS-a u Beranama, kao i na nivou države, glavni razlog predstavlja već pomenuti Zakon o slobodi vjeroispovijesti. No, pored njega, evidentno je da je bilo i drugih, koji predstavljaju subjektivne slabosti rada opštinskog odbora. Mada je novim izborom članova mjesnih i Opštinskog odbora u Beranama, obavljenim prije godinu dana, „zanovljena partijska infrastruktura“, nezadovoljstvo dijela članstva funkcionisanjem beranskog DPS-a nije splasnulo. Obavljena djelimična generacijska smjena rukovodećih ljudi, pokazalo se, nije dala rezultat. Makar za sad.
Definitivno, mladi su, u Beranama, iz različitih razloga, od vjerskih do ekonomskih i socijalnih, okrenuli leđa toj partiji. Uz to, ne treba gubiti iz vida da DPS ima najnestabilnije biračko tijelo i da će u narednom periodu „razmaženim glasačima“ trebati sve više izlaziti u susret sa funkcijama ili zapošljavanjima, a mogućnosti su sve manje. Posebno sada, kada je DPS pored lokalne, izgubio vlast i na državnom novou. Iz tog razloga i neće biti čudno, ukoliko se u beranskom Odboru brzo dese nove kadrovske promjene.
No, ni partije koje su predvodile pobjedničke liste u Beranama ne bi smjele da pomisle da ostvareni sjajan rezultat predstavlja njihovu realnu snagu. Tu bi napravile veliku grešku. Broj glasova koji su osvojile na ovim izborima predstavljao je zbir bahatosti DPS-a „poklapanje trenutka i događaja“, entuzijazam građana koji su probudile litije i logistiku Crkve.
Saša Radunović
