Digitalna svijetla postmodernog doba ubrzaće čovjekovu komunikaciju, pospješiće interakciju sažimajući vrijeme i prostor, no vjerujemo, poštujući tehnološki progres, da se ne mogu (a zašto ne reći i ne smiju) zaboraviti svijetla štampane kulture koja sada već sa pristojne istorijske distance služi kao nezaobilazni tumač jednog vremena, prilika, događaja i stremljenja u njemu.
Otud, brižnost istorijskog i svekolikog pamćenja i brige o nasleđu upućuje na (re)valorizaciju i kulturološki transfer vrijednosti štampanih medija. Posebno u dobu hiperekstenzivnog elektronskog pisma kada se ubrzano mijenja kultura, običaji, navike, potrebe, standardi, način razmišljanja, percepcija, stil...
Nepreciznost i temporalna distanca kazaće nam u ovom dobu da proučavanje vaskolike kulturne baštine i ukupnih mijena vasojevićkog i polimskog toposa nije moguće bez vrijednosnog naslona na beranski list „Sloboda“. Semantički krug i filozofski pojam slobode, ne slučajno je kosmički situiran na planini Konjsko kod Berana, gdje se na šest stranica iznjedrio prvi broj „Sloboda“ 10. oktobra 1941. godine. Planina i sloboda kao lice i naličje traganja, slutnje, imaginacije, želje... Ovaj pojmovnik ostaće motivacioni diskurs brojnih generacija koje su uređivale, rasle, uz i za „Slobodu“ njome se dičili i kuražili, pronalazeći svako ponaosob svoje parče slobode i dio sebe u „Slobodi“.
Kao organ Okružnog komiteta KPJ za Crnu Goru, Bosnu i Sandžak, ovaj list pokreću Veselin Masleša i Radovan Zogović, uz svesrdnu pomoć Radovanove supruge Vjere Zogović, čija imena ostaju u povjesnici vječnog rodoslova istorijsko-civilizacijskog nasleđa, vrline i naše pažnje o njima, tj. o našim tragovima. Poslije sedam brojeva, list koji je imao karakter glasila za opštepolitičku i vaspitnu problematiku prestaje da izalazi, da bi se opet pojavio 1943. godine (sa 8 brojeva između 24. do 48 stranica) kao organ Okružnog komiteta KPJ za srez beranski. List je izlazio na katunu Lučila iznad Lubnica. Redakciju ove „Slobode“ činili su Aleksandar -Leko Obradović, Radivoje Boričić i Petar Vešović. Od prvog novembra 1961. godine „Sloboda“, čiji je logotip uradio slikar Mišo Popović, izlazi kao glasilo SSRN opština Ivangrad, Plav i Rožaje, sa zavidnim tiražom od 3.200-3.500 primjeraka. Od 15. marta 1985. godine list izdaje NIRO „Sloboda“. Od četvrtog decembra 1990 osnivač lista je Skupština opštine Ivangrad, a od drugog aprila 1991. izdavač je „Javno preduzeće informativni centar Ivangrad“ (9. aprila 1992. Skupština opštine vratila je ime Berane, koje je ušlo i u naziv Informativnog centra).
Iznikla iz želje i borbe za slobodu „Sloboda“ je postala svojevrsna vasojevićko- polimska agora, u kojoj je stasavao i kristalisao se intelektualni nerv, koji može da imenom uglednika- dostojnika pisane riječi, stane rame uz rame sa mnogo većim sredinama, nacijama i kulturama. Ne malo višedecenijsko razdoblje u kome je „Sloboda“ sa svojim prekidima bitisala, razdoblje je upućujuće riječi u kojoj se očitavala jedna šira društvena refleksija. No, zaboravni kakvi već znamo da budemo, i ne slutimo kakav je kulturološki mozaik kazivanja predat u nsleđe novim generacijama istoričara, hroničara, sociologa, etnologa, antropologa i ukupno generacijama misleće provinijencije koje ne pristaju na iluziju slasti ovovjekovnog konzumerizma. Otuda, kazivanje o „Slobodi“ nosi generiku pisma o sveukupnoj crnogorskoj borbi za slobodu, njenim antičkim herojima i heroinama, gotovo nedrealnim uzletima herojskih djela koja su čuvala i branila crnogorsko ime i prezime, naše korijene, sveukupni dignitet identiteta sa odgovornošću predanja i izazova pojma sloboda. Ne zato, „Slobodu“ treba izučavati u njenim generacijskim krugovima u kome se dijaloška supstanca slobode čuvala, njegovala i tumačila u opzitu stvarnog i željenog. Autorskim temama, sveukupnim nasleđem i kulturološkim kontekstom „Sloboda“ nadrasta svaki lokalizam i mentalitetsku samodovoljnost te je kao takvu treba situirati u sveukupni arhiv naših biljega koji se pamte, njeguju i vrednuju.
Datumi, nijesu samo da se obilježavaju, već da u novim djelima i novim imenima traju i u nasleđe se predaju. A kad su autorska imena i djela „Slobode“, imena poput Mihaila Lalića, Dušana Kostića, Branka Ćopića, Milovana Đilasa, Skendera Kulenovića, Radonje Vešovića, Slobodana Tomovića, Esada Mekulija, Mire Alečković, Huseina Bašića, Ćamila Sijarića, Vuka Minića, Isa Kalača, Zuvdije Hodžića, Vukmana Otaševića, Bogdana Šeklera, Čeda Vukovića, Žarka Đurovića... najbolje govore o kreativnom i intelektualnom potencijalu ove vrijedne tribine. Urednička niska imena Veselina Masleše, Radovana Zogovića, Radenka Smolovića, Miloša Bakića, Vuksana Dabetića, Milorada Joksimovića, Dragomira Popovića, Amera Ramusovića i Sonje Savić preporučila je svoje pismo van polimskog kraja, koegzistirajući na najbolji način ne samo sa širim profesionalnim nervom već i širim humanističkim i civilizacijskim vrijednostima kojima su privrženici i dužnici slobode ljudski i istinski posvećeni. Pored brojnih novinara i urednika „Sloboda“ je takvu atribuciju stekla zahvaljujući brojnim saradnicima raznih profesija – slikara, književnika, fotografa...
Iako nije uvijek izlazila planiranom dinamikom i brojem strana, „Sloboda“ kao ilustrovana i dokumentarna hronika prateći događaje iz javnog, političkog, privrednog, kulturnog, prosvjetnog, sportskog, umjetničkog života, izgradnju i razvoj sela i grada, zavrijedila je pretplatničku publiku iz inostranstva. U skladu sa vremenom „Sloboda“ i programski i tehnički evoluira, pa je tako 1998. godine pod uredništvom Amera Ramusovića promijenila svoj dotadašnji vizuelni izgled prerastajući od klasične novine u ilustrovani mjesečnik sa kolornim stranicama. Taj period i aktuelna politička zbivanja tj. Referentnost političkih sagovornika dovodi „Slobodu“ u kontekst citiranosti od strane medija ondašnje SRJ. O tome svjedoči i rubrika „Citirana sloboda“. Poslednji broj „Slobode“ koji je uredila Sonja Savić izašao je iz štampe u decembru 2003. godine kao dvobroj za novembar i decembar pod brojem 869/870. Sumarno, dovoljno razloga da u vijek i po trajanja Berana, „Sloboda“ zauzme i obilježi svoj kulturološki toponim koji će dolazećem vremenu poslužiti kao mjesto susreta i vrijednog naslona budućim hroničarima koji će, vjerujemo, sa neke nove distance faktografski i fenomenološki, preporučivati bogatstvo sadržaja ovog štiva.
Ovo je istovremeno i povod da se van retoričkih mantri o normativnim rješenjima razmisli o javnom interesu reaktuelizacije „Slobode“. Naravno, shodno vremenu, novim konstelacijama i inicijativama u kojima ima prostora za partnerstva civilnog društva, administracije i svih poklonika magije pisane riječi.
Jednom riječju, civilizacijski posmatrano, ostaje otvorenost pitanja, dileme pa i straha, da li ćemo slobodu tražiti u moru blogova, twitova ili facebook zapisa ili ćemo uložiti kolektivno pregnuće u cilju reanimacije „Slobode“ kao istorijsko- kulturološke vertikale prepoznavanja datosti sveukupne baštine i naših tragova. U suprotnom, iz ugla predmetne teme „vjerovatno ćemo se naći u situaciji“ kako primjećuje dr Sandra Bašić - Hrvatin „u kojoj će štampani mediji završiti kao povjesni eksponati u Nacionalnoj univerzitetskoj knjižici, a novinarstvo postati izumrlo zanimanje o kojem će se učiti na satima povijesti“.
Tekst je objavljen 2013. godine i uvršten je u autorovu knjigu „Čitanja i sjećanja“
