Ivangrad je bio najljepši grad na svijetu
Predstaviti dr Velibora Spalevića (1970) nije baš lako, jer njegov put od osnovca do priznatog naučnika i univerziteskog profesora imao je samo uspješne dionice kojima je iz godine u godinu potvrđivao da se radi o još jednom vanserijskom i veoma ambicioznom naučnom radniku koji je, može se slobodno reći, više poznat i priznat u inostranstvu nego kod nas. On, dakle, predstavlja još jedan izdanak čuvene beranske Gimnazije koja je iznjedrila veliki broj poznatih naučnika, ljekara, umjetnika, književnika, publicista, novinara, sportista... sa kojima se Berane ponosi. Povod za razgovor za Novu Slobodu su i brojne nagrade, učešće na međunarodnim konferencijama, a posebno istraživanja i radovi u kojima je učestvovao i koje je vodio, i trebalo bi puno vremena da ih samo pobrojimo, a nekmoli da o njima još i pojedinačno govorimo. Rođen je 1970. godine u Ivangradu i rano djetinjstvo proveo je u Andrijevici, varošici ispod Komova za koju ga vežu lijepe uspomene i pozitivne emocije.
Gospodine Spaleviću, kako su tekli vaši školski dani u Beranama?
„Poslije drugog razreda (1978), dolazim iz Andrijevice i pohađam O.Š. „Vuk Karadžić“ u Beranama, u odjeljenju koje vodi učiteljica Olga Bogavac, a kasnije sa njom Bosa i Milonja Barjaktarović. Kad je za to došlo vrijeme, preuzima nas Olga Joksimović, kao razredni straješina, uz podršku dobrih profesora: Braja Milovića, Radojice i Momirke Čukić, Gordane Kuč, Daša Otovića, Radomira i Milanke Ivanović, Vere Rajković, Dragane Bojičić, Veljka Bogavca“, priča za Novu Slobodu Velibor i precizno, kao na traci, jedan za drugim ređa detalje i sa lakoćom nastavlja: „Posebnost je za naše V-VIII/1 odjeljenje, koje je vodila profesor Olga Joksimović, da smo imali oko 15 odličnih đaka od kojih su kasnije svi završili fakultete, a potom se potvrdili i kao dobri ljudi. Među njima su po prvenstvu prednjačili Saveta i Vladimir Laban, Violeta Radović, Sandra Marjanović, Duško Garčević, Biljana Boričić, Vanja Mišković, Tatjana Bogavac, Tatjana Marsenić...
Velibor nam dalje priča da su tada u sportu bili od njih jači V-VIII/3, koje je vodio razredni starješina Radojica Čukić; sjajni momci za koje kaže da su bili pravi primjer sportista, navodeći Sašu Radunovića, koji je bio prvak Crne Gore i treći na Prvenstvu Jugoslavije u boksu, pa onda Dejana Ćulafića, Mira Nišavića, Mrga Mujovića, Seja Mekića, Slobodana Ćoba Đukića, Dejana Mihajlovića, Veska Merdovića i, kako veli, ponajboljeg Predraga Šekularaca iz odjeljenja V-VIII/4.
Biografija za poštovanje
Osnovnu i srednju školu završio je u Beranama kao dobitnik diploma Luča. Diplomirao je juna 1995. na Poljoprivednom fakultetu Univerziteta u Beogradu- Odsjek za melioracije zemljišta. Postdiplomske studije upisao je 1995. godine na istom fakultetu, a tezu pod naslovom „Primjena računarsko-grafičikh metoda u proučavanju oticanja i intenziteta erozije zemljišta u Beranskoj kotlini“ odbranio je aprila 1999. godine. Doktorsku disertaciju iz oblasti nauka o zemljištu pod naslovom „Uticaj načina korišćenja zemljišta na oticanje i intenzitet erozije zemljišta u Polimlju“, dijelom je radio na Cornell-u, u SAD, pod mentorstvom prof. dr Harold van Es-a - predsjednika Društva za proučavanje zemljišta Amerike; disertaciju je odbranio jula 2011. godine na Poljoprivrednom fakultetu Univerziteta u Beogradu, te na taj način stekao zvanje doktora nauka. U više navrata (34) boravio je na kraćim i dužim stručnim usavršavanjima u inostranstvu iz oblasti nauka o zemljištu, geoinformatike, menadžmenta i zaštite životne srednine, projektnog menadžmenta.
Radni odnos zasnovao je septembra 1995. godine u administraciji lokalne uprave Opštine Berane. Na predlog tadašnjeg Sektora za nauku Crne Gore, novembra 1995, prešao je na Biotehnički institut Univerziteta Crne Gore, gdje je 1999. izabran u zvanje viši istraživač.
Od jula 2001. radi kao pomoćnik šefa kancelarije Evropske agencije za rekonstrukciju (EAR) i senior menadžer Evropske agencije za rekonstrukciju (EAR), rukovodi projektima Evropske komisije implementiranih u Crnoj Gori, ali i u Srbiji. Septembra 2008. godine prelazi u Delegaciju Evropske komisije, gdje je zadržao isti portfolio kao i na prethodnoj poziciji. Do danas je rukovodio 105 međunarodnih projekata finansiranih od strane EU (2001–2010; 2013–2015), sa godišnjim fondom od 3 do 18 miliona evra.
U periodu 2010–2013. da bi završio doktorski rad, vraća se na Univerzitet Crne Gore i uključuje se na projekte Biotehničkog fakulteta, radeći pri tom ekspertize iz oblasti nauke o zemljištu; uporedo radi kao jedan od eksperata na FP7 projektu „AgriSciMont", te kao jedan od BTF istraživača na AMF IPA Adriatic projektu Evropske komisije, zatim kao međunarodni ekspert na SWG/GIZ projektu „Jačanje regionalne saradnje upravljanja vodnim resursima u slivovima jugoistočne Evrope".
Po završetku doktorata (2011), na predlog Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu, odlukom Komisije za sticanje naučnih zvanja Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, stekao je naučno zvanje naučni saradnik za oblast melioracija zemljišta (aprila 2014).
U periodu 2013–2014, ponovo radi u Delegaciji EU kao menadžer na projektima za oblast životne sredine, energetike i klimatskih promjena.
Od septembra 2014. do oktobra 2015. godine radi kao vodeći istraživač na Institutu za šumarstvo Crne Gore, a uporedo sa tim je bio i predsjednik borda direktora istog Instituta (2014–2016). Paralelno sa redovnim aktivnostima na Institutu, kao međunarodni ekspert angažovan je na projektu iz oblasti erozije zemljišta finasiranom od strane EU.
Od februara 2016. godine pa do prelaska na Univerzitet Crne Gore (2018) direktor je tima Međunarodnog fonda za razvoj poljoprivrede u Crnoj Gori (International Fund for Agricultural Development - IFAD, sjedište u Rimu), koji se bavi podrškom ruralnih područja kod nas (Rural Clustering and Transformation Project - RCTP), vrjednog 13.6 miliona dolara (2017–2021), fokusirajući se na pitanja razvoja poljoprivrede planinskog područja Crne Gore, ekonomskog i ruralnog razvoja, analizu ruralne politike, u kontekstu specifičnih lokalnih prilika. Od januara 2018. godine stalno je zaposlen kao predavač (docent) na Odsjeku za geografiju Filozofskog fakulteta Univerziteta Crne Gore. U periodu 2016–2017, 2015–2016. bio angažovan kao gostujući profesor na Odsjeku za geografiju Filozofskog fakulteta UCG (predmeti: Geografija zemljišta, Biogeografija, Geoinformatika, Pejzaži u geografskoj sredini, Menadžment u životnoj sredini); prethodno, 2013–2014, kao saradnik je asistirao i na Biotehničkom fakultetu Univerziteta Crne Gore.
A.R.
Govoreći živahno o lijepim vremenima i školovanju, Velibor ističe da je za njega period osnovne škole najvažniji period usvajanja znanja, jer su učitelji i profesori bili izuzetni pedagozi, a sistem je bio veoma dobro utegnut.
„Tada je škola nudila, pored redovnih, veliki broj dodatnih nastavnih aktivnosti. Uspješno je vođen školski hor, razne literarne, likovne, saobraćajne sekcije. Đaci su ozbiljno pripremani za takmičenja iz matematike, fizike, hemije, prve pomoći, opštetehničkog obrazovanja, istorije i geografije. Nagrade su redovno stizale u ovu školu i sa gradskih takmičenja, ali i tada republičkih. Bili smo prvaci u znanju, ali jednako i u nestašlucima, koji se prepričavaju još i sada, poslije tri decenije od izlaska iz školskih klupa, kaže Velibor i dodaje:
„Razredni starješina Olga Joksimović uspješno nas je vodila i upućivala u tajne dobre literature. Naši radovi su čitani pred građanima na svečanim akademijama. Znala je da nas navede na prave izbore, a sa druge strane pedagoški upućivala kritike. Sjećam se kako je jednom prilikom, danas aktuelnu temu plagiranja, praveći među nama zabunu, ocjenila najboljom ocjenom pet (5), ali je isto tako ocjenu sidrila komentarom da jednom nobelovcu ne može dati manje od pet. Posle takvih lekcija i poruka, neće biti potrebe da se nas 15 potežemo ithenticate softvera. „Čitajte, čitajte što više, da biste i vi sjutra bili od drugih čitani. Poštujte riječi drugih, da biste i vi sjutra bili kako treba pročitani i poštovani.“
...Sa nama je neumorno radila i gradila, iz naših i tekstova nobelovca, mostove koji povezuju ljude i obale: Lima, Drine, Dunava i Save, Ribnice i Sitnice. Sene i rijeke Potomak, Nijagare. I na svim i sa svim rijekama gdje su nas vode nosile. „Mostove koji nisu samo obične građevine od kamena, betona ili željeza,... već ruke koje spajaju obale i ljude i predstavljaju simbol života, ljubavi i prijateljstva.“
Sve to Velibor priča u jednom dahu, podsjećajući se na, kako kaže, „sjajno vrijeme rane mladosti provedeno u Ivangradu“ i da za Novu Slobodu „otvori dušu“, kad već dvije decenije ne boravi u Beranama, evocirajući uspomene na to lijepo školsko doba kojeg će se sjećati do kraja života.
U razgovoru uz kafu, u jednom podgoričkom lokalu, Velibor potpisniku ovih redova napominje da su, pored važnih lekcija iz istorije pokojnog profesora Braja Milovića, poslije nestašluka i kazni koje su iščekivali, zapamtili i savjete da: „Što jedan čovjek zna, niko ne zna. Što dvojica znaju, svi znaju“.
„A kad bi njegove savjete zaboravili, u danima poslije magarećih godina, plaćali bismo, kao slobodni ljudi, kazne zbog tih zaboravljenih lekcija. Ali smo, s druge strane, tada jednako pamtili, cijenili i pozivali se na njegove pouke o vrijednosti slobode i dostojanstva, kojima nas je učio i on i svi jednako dobri profesori ove najbolje škole u dolini Lima i drugih dolina kod nas, koliko ih ima“, ističe Velibor.
I nakon ove lijepe beranske odiseje i priče o nekadašnjem osnovno-školskom obrazovanju Velibora i njegove generacije, dođosmo do toga da nam kaže da je osnovnu školu završio kao jedan od boljih đaka generacije i da je »Luča« iz ove škole bila glavna iskra za sve njegove kasnije inžinjerske, magistarske i doktorske diplome.
U razgvoru o tom razdoblju svog života dotakao se i toga da je u isto vrijeme pohađao muzičku školu, klavir u klasi profesorica Todorke Leković i Nevenke Bošković.
„U vremenima koja su potom došla, kada se sve uzburkalo i (ne)ljudi gubili razum i pamet, sada upokojeni Golub Bojović, jedan od naših dobrih profesora je, pri jednom našem od brojnih srdačnih susreta, izjavio: „Niko od đaka naše muzičke škole nije ogrezao u kriminal, niti je oprljao ruke oružjem. Muzika oplemenjuje ljude, odražava harmoniju prirode, moralne osnove društva i leži u osnovi zakona svijeta, oblikuje dušu i karakter ljudi“, priča Velibor, naglašavajući da je Ivangrad u vremenu njegovog djetinjstva nudio mnogo.
„Industrija naslonjena na desetak fabrika i pogona dobro je ispratila cjelokupnu ekonomiju Opštine. Mogli smo koristiti sve što je tadašnje društvo nudilo: skijanje na Cmiljevici, druženja na folkloru kod koreografa koji su dolazili iz daleka, obuke za pilote kod Olgice Šoškić, ikone jugoslovenske aeronautike, brojne druge aktivnosti u gradu, koje su uticale da iz djece beranske kaldrme, tadašnjeg Ivangrada, izrastaju dobri ljudi“, priča kao iz topa Spalević napominjući da je „iz ruku dobrih pedagoga O.Š. „VukKaradžić“ došli pod krov Gimnazije kada je o njemu i društvu iz klupe brigu preuzela, kao razredni starješina, profesor Zvezdana Osmajlić.
„I danas kada se mi đaci sretnemo na proslavama godišnjica mature, koje redovno organizujemo na pet godina, nikako ne možemo odlučiti ko je bio bolji pedagog: Bosa, Olga ili Zvezdana. Sa razrednom, u Gimnaziji, o nama su brinuli profesori: Strahinja Tajo Vešović, Sofija Mašović, Slavica Zonjić, Nataša Femić... Uveseljavao nas i učio fizici profesor Jezdo Ćulafić“, ističe Velibor. Dodaje da su od profesora Stanka Čukića, Sveta Kocke i Suada Masličića naučili o fizičkoj kulturi.
„Poslije jednog od časova fizičkog, mi biolozi, organizovali smo najveći fudblaski turnir u istoriji škole: Velibor Spalević, Miroslav Radunović, Saša Radunović, Vesko Merdović, Dejan Mihajlović, Vito Raković, Denis Škrijelj, Feho Bahor, Sabahet Ćeman. Žrijebanje je bilo danima, kao u scenama dobrih komediografa s početka prošlog vijeka, u stalnom zasijedanju u čuvenom kafeu „Video“ u koji i sada rado svratim sa mojim prijateljima, kaže Velibor i ističe „da su sa maturanatima 'igrom slučaja' do finala susretale sve same ekipe prvih razreda. Sjećam se da je Šojka Knežević dobro držao loptu u nogama i odlično driblao. Da je Čalton Lekić bio rezerva u hemičarima, ali je kasnije napravio profesionalnu karijeru fudbalera i od toga živio, bio priznat u ovom sportu. Da su u publici bili Ljiljana Bogavac, Branka Vuković, Valerija Golubović, Milena Golubović, Valentina Jelić, Aleksandra Joksimović, Mirjana Jovančević, Sanja Knežević, Albina Krasnić, Vanja Lalević, Aleksandra Marjanović, Jelena Nišavić, Jasmina Novalić, Rada Pavićević, Marijana Perić, Nada i Ljiljana Raičević, Nevzeta Tiganj, Božica Tomkić, Rajka Ćorović, Esma Šabotić, Lidija Šekularac“, fantastićno se sjeća Velibor i uz osmijeh nam na kraju sa sjetom kaže: „Ko je na kraju na turniru pobijedio, niko se od nas više ne sjeća. Ali, važno je bilo učestvovati.“
Brojne nagrade
U 2015. godini Spalević je dobio nagradu za inovativna rješenja na Generalnoj skupštini Evropske geonauke (EGU) u Beču, među 13200 učesnika i 16320 izloženih radova.
Godinu kasnije, bio je jedan od osnivača i urednik (ManagingEditor) časopisa „AGROFOR International Journal“ i glavni i odgovorni urednik časopisa „Poljoprivreda i šumarstvo“ (2005–2015). Trenutno, aktivno učestvuje u radu brojnih međunarodnih časopisa. Septembra 2017. Godine, sa svojim timom, dobio je dvije nagrade na međunarodnoj konferenciji organizovanoj od strane Balkanske asocijacije za životnu sredinu, a prošle godine dobio je nagradu za najbolju prezentaciju na međunarodnoj Eko konferenciji u Novom Sadu. Iste godine, kao predsjednik Naučnog i ko-predsjednik Organizacionog odbora, pokrenuo je inicijativu za uspostavljanje Međunarodne konferencije Green Room Sessions koja ima za cilj da bude platforma međunarodne naučne diskusije o geonaukama i poljoprivredi uopšte, vezano za pitanja o ekonomiji i ekologiji, nauci o tehnologiji hrane i prehrane, ruralnom razvoju, životnoj sredini i šumarstvu. U 2018. godini, poslije uspješnog publikovanja serije radova iz oblasti nauke o zemljištu i uticaja načina korišćenja na degradaciju zemljišta, izabran za jednog od urednika međunarodnog časopisa (ISI) Notulae Botanicae Horti Agrobotanici Cluj-Napoca. Krajem 2018. dobio je Nagradu za doprinos u razvoju naučno-istraživačkog, stručnog i umjetničkog rada na Univerzitetu Crne Gore za rezultate ostvarene tokom te godine, a od 2019. godine član je Odbora za poljoprivredu i šumarstvo Crnogorske akedemije nauka i umjetnosti (CANU).
A.R.
Velibor o gimnazijskim danima zaključuje sledećom crticom:
„Kod profesora Draga Vukićevića smo slušali da je glavni nedostatak sveg dosadašnjeg materijalizma što se predmet, stvarnost, čulnost shvata samo u obliku objekta ili opažanja, a ne kao čulna ljudska djelatnost, praksa, ne subjektivno, te da se kao aktivna strana, nasuprot materijalizmu, apstraktno razvio idealizam – koji ne poznaje stvarno, čulnu djelatnost kao takvu. Slušali, a čuli da su filozofi samo različito tumačili svijet, a da je stvar u tome da se on izmijeni(!).
Po njegovim riječima, odmah nakon završetka škole, uslijedilo je matursko veče, koje su đaci organizovali sami, bez podrške rukovodstva škole, jer je bilo vrijeme „stabilizacije“.
„Da, nismo htjeli da 'povoljno' slavimo maturu negdje u Rožajama. Pamtim da smo Miroslav Radunović, Sandra Marjanović, Mariana Perić i ja, dobili podršku kod organizacije od profesora Dragana i Milanke Lekić. Pamtim i da su nam veče uljepšavali plesom“, kaže Velibor i podsjeća da su potom muški većinom otišli na služenje vojnog roka, a poslije vojske neki od njih su nastavili sa studijama.
Beranci vodeći na Univerzitetu Crne Gore
Riječi potpisnika autora ovog teksta, sa početka priče, da je dr Velibor Spalević jedan od mnogih Beranaca koji predstavlja izdanak čuvene beranske Gimnazije koja je iznjedrila veliki broj poznatih naučnika, ljekara, umjetnika, književnika, publicista, novinara, sportista... sa kojima se Berane ponosi, itekako imaju potporu u stvarnosti, a to pokazuje i podatak sa liste Univerziteta Crne Gore.
Naime, prema Google akademiku, koji indeksira naučne tekstove i metapodatake iz literature kroz niz formata i disciplina, u prvih deset istraživača, po uticajnosti naučnog rada, nalazi se pet (5) istraživača iz Berana. Prednjače braća Ljubiša i Srđan Stanković, a sa njima su među prvacima na UCG još i Gojko Jokimović, Velibor Spalević i Radovan Stojanović.
A.R.
„Jedan od nas je ubrzo potom postao otac. Šest mjeseci prije kraja vojnog roka. Sad je deda, a sa našom školskom drugaricom, dočekaće, ako Bog da i prije duboke starosti, bijele pčele“, ističe sa osmjehom Velibor i dodaje da je u to doba, po maturi, većina ljudi u Beranama mislila da se Berane nalazi između vrhova Bjelasice i Cmiljevice, Vinicke i Tifrana.
„Samo odabrani tog doba imali su pravo da sjevernu kapiju našeg grada sa Tifrana otvore i pomjere na kapije Studentskog grada Univerziteta u Beogradu. Tokom ovog razgovora sjeo sam u vremensku mašinu Nove Slobode i doplovio u mladost, sjetio se nekih detalja iz vremena Ivangrada naše mladosti. Jedan značajan dio nas je ponio toliko Ivangrada sa sobom na studije da smo u tom Studentskom gradu bili svoji na svome“, kaže Velibor i nastavlja: „Brucoši moje generacije bili su po dolasku u Beograd zaštićeni od strane Raja Božovića, Bora Nedovića, Mekana Barjakatrevića, Radoslava Spalevića, Mila Babovića, Neška Rakočevića i drugih. Najveći broj nas je uspješno završio najviše škole. Najljepše djevojke Studentskog grada su bile momaka iz Ivangrada“, kaže Velibor i podsjeća da bi taj dio o mladosti i odrastanju u Ivangradu zaključio parafraziranjem odgovora na pitanje novinara onom istom nobelovcu koji je dobio čistu peticu od njihove razredne:
- Koji je, po Vama, najljepši grad na svijetu?
- Onaj grad u kome ste živjeli u mladosti.
Zato je najljepši Ivangrad, i meni i nama. Zato volim naš grad i naš kraj. Otuda moji radovi teku u bujicama sa padina Komova, zelenom dolinom Lima. Otuda u ovom razgovoru snažne pozitivne emocije prema Ivangradu i, na kraju, njegovoj sjevernoj kapiji, Studentskom gradu.
„A kada, uz kafe i neformalna druženja, s vremena na vrijeme, uhvatim u zamku svoje kolege i drugare da se hvale i ponose svojim gradovima i dostignućima svojih sugrađana, saslušam ih, pustim, a onda kada na red dođe moj potez, volim da kažem: „Dobri ste, dobri, vrlo dobri! E, još da nije Ivangrada i Beranaca, bili biste odlični, najbolji u Crnoj Gori“. Ostavljam im zasluženo drugo mjesto, koje im pripada, jer je prvo mjesto uvijek rezervisano za Ivangrad“, završava efektno ovaj poseban razgovor za Novu Slobodu, Velibor Spalević.
Razgovarao: Amer Ramusović
